فصلنامه مشکوه
پیاپی 99 (تابستان 1387)

مقاله در پاسخ به نظریه پردازی است که قرآن را در عین آن که کلام الله است کلام محمد صلی الله علیه وآله می شمرد! نویسنده پس از ارائه نمونه ای از انتقادات اصلاح طلبانه علمای پیشین، از غیب که در قرآن ذکر شده و که پدیده غیبی است یاد می کند، سپس فرود آمدن نخستین آیات را که با «وحی» ایمان به آن ضرورت دارد و شروع می شود شرح داده نتیجه می گیرد گوینده این امر جز آفریدگار به وسیله جبرئیل، و گیرنده اش جز «بخوان» پیامبر اسلام نیست، در حالی که هیج دخالت در پدید آمدن آن وحی نداشته است.
نویسنده در 10 بند آیاتی دیگر را نقل می کند که همه دلالت بر طریقیت داشتن پیامبر اکرم در تلقی وحی و ابلاغ آن است. تفاوت سبک کلام الله با حدیث نبوی و حدیث قدسی و آیاتی در نفی شاعری از رسول الل هصلی الله علیه وآله که در 2 بند بعدی آمده ادل های روشن و متقن بر ابطال نظریه ای است که خواهی نخواهی کلام قدسی آسمانی را به رنگ زمینی و بشری درمی آورد.

تفسیر ادبی گسترده ترین و ریشه دارترین حوزه تفسیر قرآن کریم است که امروزه گاه از آن به منهج یا روش و گاه از آن به اتجاه یا گرایش تفسیری یاد می شود. تفسیر ادبی گستر های به وسعت ادبیات و فرهنگ دارد، اما امروزه در نگاهی سطحی و محدود، تفسیر ادبی به تفاسیر مبتنی بر چند علم ادبی - که دست کم دو قرن پس از نزول قرآن تدوین شدند - تنزل یافته است. در دوره معاصر امین خولی با معرفی قرآن کریم به عنوان یک شاهکار ادبی، بر ضرورت ارائه تفسیری ادبی - به معنای عامش - تاکید کرده است. در مقاله حاضر تلاش شده مولفه های تفسیر ادبی و گستره آن - که بر خلاف برداشت رایج از تفسیر ادبی است - معرفی شود.

طرح مباحث الهیات توسط ائم هعلیهم السلام و تجزیه و تحلیل آن، در ظهور تفکر شیعی در قالب عقل فلسفی تاثیر بسزایی داشته است و مسئله صفات خداوند از جمله این مباحث است. اهمیت ویژه این مسئله از سویی و اختلافی بودن مبانی و نظریات گوناگون از سوی دیگر موجب طرح گسترده آن در احادیث و روایات ائمه علیهم السلام است. این نوشتار که با قلمی فلسفی به شرح و توضیح احادیث امام رضاعلیه السلام در این خصوص می پردازد ابتدا به اختصار به نظریات گوناگون اشاره نموده، آن گاه با استمداد از مضامین عالی و بلند روایات رضوی به اثبات عینیت ذات و صفات در حضرت احدیت می پردازد.
ضح ثی سپس از این مقام گام فراتر نهاده، به دقایق و لطایفی در احاد رت اشاره می شود که در آن ها حضرت رب العالمین یگانه مصداق برای صفات کمالی شمرده می شود. آن گاه از چشم انداز فلسفی و با استناد به کلام فلاسفه اسلامی به تبیین و تشریح این مهم اقدام و از ظاهر تناقض گونه آن، رفع ابهام می نماید.

لکش یم یابی هویت انسان بر اساس دیدگاه اسلام، برخاسته از حاکمیت عقل مطبوع بر شهوت باشد. نویسنده با توجه به این اصل، با نگاهی علمی به مسئله نگریسته و ضمن آوردن دلیل متقن بر واق عگرایی روان شناسی اسلامی، به این نتیجه رسیده که بررسی هویت انسان موجب شناخت بیشتر نفس و حسی شدن عامل حیات در هر فرد می شود و پیامد آن، فرد وجود عامل حیات را در فعالیتهای روزانه خود مشاهده می نماید و می تواند با اراده خود، رنگ الهی به آن ببخشد.

آگاهی از جریا نهای فکری - فرهنگی معاصر ایران، ضرورت انکارناپذیری است که متاسفانه بعد از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، هنوز درباره آن پژوهش جامع و گسترد های صورت نگرفته است.
بی شک انقلاب اسلامی یک انقلاب فکری و فرهنگی بود و قطعا اگر بخواهد بدان آسیبی وارد شود، از همین ناحیه خواهد بود؛ از ای نرو از مهم ترین ضرورت ها، توصیف، تببین و تحلیل جریان های فکری - فرهنگی ایران معاصر است. نوشتار حاضر در صدد آن است تا ضمن نگاهی گذرا به جریا نهای فکری در ایران معاصر، به تبیین و تحلیل گفتمان روشنفکری دینی بپردازد.

از جمله قشرهای تاثیرگذار بر تحولات و اوضاع اجتماعی شیعیان در بغداد، افراد و اشخاص صاحب نام دانشمندان، رجال، بزرگان و نقیبان بودند. پیش از ورود سلجوقیان به بغداد، محافل علمی و حوزه علمیه در این شهر رونق بسیار داشت که در راس آن شیخ الطائفه طوسی(م 460) بود، ولی با ورود سلجوقیان به بغداد، عرصه بر علمای شیعه تنگ شد و با مهاجرت وی به نجف حوزه علمیه نیز از این شهر به نجف منتقل گردید و بغداد مرکزیت علمی خود را برای شیعیان از دست داد. در چنین شرایطی، حضور علما و دانشمندان در بغداد به شدت کاهش یافت، اما در برخی مقاطع، حضور و فعالیت برخی از علما و دانشمندان شیعه در بغداد محسوس بود. نقیبان علوی در بغداد از گرو ه های تاثیر گذار بر اوضاع اجتماعی شیعیان بودند. یکی از خاندا نهای مشهور و با است که از شهر حله بودند. این خاندان افزون بر نسب درخشانی که آنها را به «طاووس» سابقه شیعه، خاندان خاندان پیامبرصلی الله علیه وآله م یرساند، پایگاه والای علمی و اجتماعی داشتند، به گون های که کسانی از این خاندان، مقام نقابت طالبیان را در اواخر دولت عباسی و ایلخانی به عهده داشتند. مشهورترین فرد این خاندان رضی الدین علی بن طاووس است که بررسی نقش وی در مقاطع گوناگون مفید می نماید. در این مقاله درصدد پاسخگویی به دو سوال هستیم:1- موضع ابن طاووس در برابر قدرت سیاسی معاصر خود (خلافت عباسی و مغولان) چگونه بود؟
2- سیدبن طاووس در سقوط بغداد چه نقشی داشت؟

وجود بارگاه رضوی در درازای تاریخ خود، تاثیر همه جانبه ای بر فرهنگ و هنر ایرانی داشته است. شکل گیری تدریجی موزه آستان قدس و نگه داری اشیاء قدیمی در آن، پدیده ای در همین راستا است. در این نوشتار شمعدان های دوره صفوی که از اقلام روشنایی محسوب می شده، از بعد هنری و فرهنگی، معرفی شده است.

توجه علمای اسلام از گذشته به کاربرد ریاضیات به ویژه عدد، موضوعی است که نویسنده به بهانه معرفی کتاب اربعین ملا فتح الله قزوینی، به آن پرداخته، ضمن آن که سیر تاریخی علم ریاضی در میان دانشمندان اسلامی هم مورد عنایت وی بوده است. ملا فتح الله کتاب خود را به شیوه منتجب الدین نگاشته، یعنی چهل حدیث از چهل منبع در مناقب حضرت علی علیه السلام نقل کرده است.